نور محیط یکی از شاخص های مهم زندگی ماست به طوریکه روی انگیزه، راندمان، کیفیت و کارایی ما تاثیر مستقیم می‌گذارد. چنانچه اندازه و کنترل نور از دست ما خارج شود قطعا پیامد های روانی برای ما در دراز مدت بر جای خواهد گذاشت پس بهتر است برای نور پیرامون خود، چه در محل خانه و چه در محیط کار ارزش قایل شویم و از یک روشنایی استاندارد بهره بگیریم.
آشنایی با مفاهیم روشنایی و به ویژه آن دسته از پارامترهایی که روی برچسب ابزارهای روشنایی ثبت می شوند تا شما به عنوان خریدار با اطلاعات جامع تری تصمیم به تهیه منابع نوری خود کنید، یک اصل مهم و ارزشمند است. این اصل اساسی به شما کمک می کند تا کیفیت روشنایی پیرامون خود را با یک انتخاب درست ارتقا دهید.
ما اینجاییم تا در مورد مفاهیم استاندارد و حیاتی در صنعت روشنایی سخن بگوییم. در این مقاله سعی داریم شما را با یک واحد سنجش روشنایی مهم و کاربردی در صنایع روشنایی به نام لوکس آشنا کنیم.
لوکس (LUX) چیست؟
لوکس (LUX) که با حرف اختصاری lx نشان داده می‌شود، واحد استاندارد جهانی شدت روشنایی است. لوکس به عنوان میزان درخشش یا شدت روشنایی نوری که با چشم دیده می شود (نور مرئی) بر واحد سطح تعریف می‌شود. یک لوکس برابر یک لومن نور تابیده شده از فاصله‌ی یک متری به یک سطح با مساحت یک متر مربع است یعنی به طور ساده‌تر E=Φ/A که در آن Φ لومن یا شار نوری و A اندازه سطح دریافت کننده نور است. illuminance یا شدت روشنايي را با E نمایش می‌دهند. لومن نیز از حاصل‌ضرب مساحت (متر مربع) در شدت روشنایی (لوکس) به دست می‌آید.
به طور مثال، اگر 3۰۰۰ لومن بر روی ۱۰ متر مربع تابانده شود شدت روشنایی برابر 3۰۰ لوکس است.
تفاوت لوکس و لومن
سوال هایی هستند که همیشه پیرامون ماهیت نورپردازی محیط اطرافمان به وجود می‌آیند و ما باید برای آنها پاسخی پیدا کنیم. اینکه برای روشنایی این سالن به چه تعداد لامپ و چراغ نیاز داریم. میزان روشنایی لامپ ها باید چه اندازه باشد؟ چگونه اندازه‌گیری کنیم و بسنجیم؟ اینجاست که مفاهیمی چون لوکس و لومن معنا پیدا می‌کنند.
واحد لومن نشان دهنده حجم روشنایی در یک محیط است به عبارتی مقدار نور یک منبع نور را با واحد لومن می‌سنجند. یکی از تفاوت‌های عمده لوکس و لومن در این است که برای یک منبع نور، لومن یا میزان شارژ نوری ثابت است اما لوکس نور دریافتی بسته به فاصله منبع نوری تا سطح مورد نظر و شرایط محیط متفاوت است. شرایط محیط می‌تواند مه گرفتگی، آلودگی هوا و ذرات ریز معلق در هوا باشد.
لوکس از آن جهت مورد اهمیت است که نور را در واحد سطح تعریف و اندازه‌گیری می‌کند چرا که نور تا به جایی تابیده نشود قابل تشخیص و توسط چشم انسان قابل رویت نیست. چنانچه قصد دارید بیشتر با مفهوم لومن و تفاوت‌های آن با لوکس و سایر واحد های اندازه‌گیری نور آشنا شوید به مقاله لومن چیست؟ مراجعه کنید.
کاربرد لوکس
لوکس در دستگاه های مختلف مانند دوربین ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. دوربین‌ها مانند دوربین فیلمبرداری و دوربین های مدار بسته اغلب دارای حداقل میزان روشنایی در لوکس هستند که در آن دوربین، تصویری رضایت بخش را ضبط می‌کند.
لوکس با روشی به نام target illumination اندازه گیری می‌شود. در این روش میزان نوری که در محل قرار گرفتن سنسور یا حسگر تصویری (ccd)دریافت می شود، محاسبه می شود. اندازه گیری لوکس به شرایط گوناگونی بستگی دارد.
به طور مثال،F-Stop پارامتری است که نشان دهنده قدرت لنز در جمع آوری نور است و هر چه مقدار آن کمتر باشد یعنی لنز توانایی بیشتری در جمع آوری نور بر روی حسگر تصویری (ccd) دارد. بنابراین اگر یک دوربین را با دو لنز مختلف تست کنیم به نتایج متفاوتی می‌رسیم. پس چنانچه می‌خواهید دوربین‌ها را از لحاظ میزان لوکس بررسی و مقایسه کنید حتما سایر پارامترها را در نظر داشته باشید.
لوکس متر چگونه کار می‌کند؟
برای اندازه‌گیری شدت روشنایی ابزارهایی ساخته شده اند. در ساخت دستگاه های نورسنج سعی می شود که آنها با مختصات چشم انسان همخوانی داشته باشند. ابزار اندازه‌گیری شدت روشنایی و نور موجود در محیط، لوکس‌متر (lux meter) نام دارد. لوکس متر یک صفحه اندازه‌گیری دارد که به دستگاهی وصل شده و از طریق اندازه‌گیری میزان شدت نوری که به صفحه برخورد می‌کند لوکس را در سطح، ارزیابی می‌کند.
معمولا لوکس مترها برای اندازه گیری نور در فواصل نسبتا زیاد از منبع نور مورد استفاده قرار می گیرند. برخی از لوکس مترها را هم می توان نسبت به نوع منبع نور (فلورسنت، هالوژن و …) تنظیم کرد.
بیشتر دستگاه‌های لوکس متر قابلیت‌های یکسان دارند و تنها در سرعت نمایش، دقت نمایش و محدوده رنج اندازه گیری متفاوت عمل می‌کنند.
یکی از ابزارهای کارآمد عکاسان برای تنظیم نور محیط عکاسی، لوکس متر است. عکاسان اغلب در محیط‌های کم نور با کمک این ابزار می‌توانند میزان نور محیط را تنظیم کنند به طوریکه شرایط برای عکاسی، ایده‌آل و استاندارد شود. علاوه بر عکاسی، لوکس متر یک دستگاه نورسنج پر کاربرد در صنعت روشنایی، محل کار، دفاتر و کلاس‌های آموزشی و گالری‌ها است.
سطح تابش نور و تراکم و حجم نور دو پارامتر موثر در سنجش و کنترل نور است. گاهی سطح نور، یک زمین چمن فوتبال است و گاهی یک میز مطالعه. گاهی محیط کار است و گاهی کریدور یک ساختمان. تنظیم نور برای هر کدام از آنها متفاوت است اما مثل روز روشن است که هر چه محیط بزرگتر باشد، تعداد بیشتری منبع نوری مورد نیاز است.
شاید برایتان جالب باشد ولی دانشمندان دریافته اند که نور ماه کامل در آسمان صاف تقریباً معادل یک لوکس است.
کلام آخر
لوکس واحد اندازه‌گیری شدت روشنایی است. لوکس شدت روشنایی بر واحد سطح را سنجش می‌کند و برابر با یک لومن نور تابیده شده از فاصله‌ی یک متری به یک سطح با مساحت یک متر مربع است. شدت روشنایی و نور موجود در محیط را با لوکس‌متر (lux meter) اندازه می‌گیرند.
شما می توانید بر روی برچسب ها و کاتالوگ ها محصولات روشنایی که خریداری می‌کنید علاوه بر توان مصرفی، مقدار لوکس نور خروجی را هم مشاهده کنید.