نور با خورشید معنا گرفت و تولید آن از آتش آغاز شد. آتش علاوه بر گرما و پخت غذا، روشنایی را برای بشر به ارمغان آورد. به طور معمول، خانه های تاریخی از طریق پنجره های بزرگ و زاویه ساختمان نسبت به نور طبیعی روشنایی می‌گرفتند. هر چه جلوتر رفتیم شکل روشنایی با تکامل زندگی انسان و پیشرفت و تمدن تغییر کرد. مشعل وسیله‌ای شد برای نورپردازی مکان‌های تاریک؛ مشعل‌هایی که با چربی حیوانی و روغن گیاهی می سوختند.
شمع و چراغ شیشه ای و سفالی در ادامه، وارد زندگی اجداد ما شد. شمع هایی که در ابتدا از موم بودند و بعدها از پارافین تولید شدند. پارافين مزاياي بسياري داشت؛ علاوه بر قیمت ارزان، بسيار کم خطر بود. در ادامه قصد داریم شما را با سیر تحول و تاریخچه صنایع روشنایی در ایران آشنا کنیم.
سیر تحول در روشنایی
سال ها پیش، چراغ که یک واژه ی فارسی است از سنگ و پوسته و شاخ و برگ درختان ساخته می شد، با گریس پر می شد و فتیله پنبه ای نازک روی آن قرار می گرفت. چراغ پیه سوز ابتدا در ایران و هند به کار گرفته شد. بعد از آن، چراغ موشی آمد؛ پس از چراغ موشی نوبت چراغ سیمی یا فانوس شد و سپس چراغ گرد سوز نفتی روشن کننده محافل ایرانی شد؛ چراغی که دارای شیشه ای عمودی و دراز بود.
چراغ توری نفتی، ابداع بعدی در صنعت روشنایی بود که البته هنوز هم چراغ توری در بعضی مکان ها به‌کار می رود. با آمدن چراغ های زنبوری روسی با توری دراز، تحولی دیگر در سبک روشنایی به ویژه برای کسب وکار مغازه ها اتفاق افتاد.
اولین كارخانه تولید روشنایی چه نام داشت؟
تا پیش از پیدایش برق در ایران، روشنایی خانه ها با چراغ و فانوس بود.کوچه ها چراغ عمومی نداشت و فقط اعیان، سر در خانه های خود، چراغی را نصب می‌کردند. کارخانه چراغ گاز در تهران اولین كارخانه تولید روشنایی در ایران بود. این تکنولوژی در واقع با اولین سفر ناصر‌الدین شاه به فرنگ، به ایران آورده شد.
فرآیند تولید روشنایی با این روش بسیار جالب بود. در کارخانه لوله هایی وجود داشت که مبدا آن دیگ های درب دار داخل کارخانه بود و انتهایش به فانوس هایی که به دیوارها نصب شده بود می رسید. غروب که می شد شیر دیگ ها باز می شد. گاز كاربیت در لوله ها جریان پیدا می‌کرد و سپس عده ای چراغچی با میله های بلند مشتعل راه می افتادند و فانوس ها را که گاز از طریق لوله ها به داخلشان رفته بود روشن می‌کردند. در این دوران در ایران هنوز از برق و لامپ خبری نبود.
از لامپ های الکتریکی تا لامپ های LED
همانطور که می‌دانید، توماس ادیسون مخترع آمریکایی بود که اولین لامپ الکتریکی در دنیا را روشن کرد. ادیسون، لامپ را با استفاده از این اصل اختراع کرد: با عبور جریان برق از سیم ها، نور و گرما تولید می شود. به عبارتی لامپ، انرژی الکتریکی ورودی را به انرژی گرمایی و نور تبدیل می کند.
در ابتدا، ادیسون از رشته بامبوی سوزانده شده برای لامپ الکتریکی خود استفاده کرد. پس از آزمایشات متعدد، در سال ۱۹۰۶ میلادی، ادیسون از رشته تنگستن برای بهبود کیفیت لامپ رشته ای استفاده کرد و هنوز هم این نوع از لامپ های رشته ای مورد استفاده قرار می گیرند.
تهران تا سال 1282 فاقد برق بود، تا اینکه یک بازرگان خوش نام اصفهانی به نام حاج حسن امین الضرب که در سفرهای برون مرزی اش با تجهیزات برقی به خوبی آشنا شده بود به همین دلیل از سوی مظفرالدین شاه، مامور انتقال مولد برق به تهران شد و اولین کارخانه چراغ برق (كارخانه امین الضرب) را در ایران راه اندازی کرد. کارخانه مولد برق عبارت بود از یک ماشین بخار پیستونی با سه دیگ و سوخت زغال سنگ.
برق جانشین گاز شد و نام خیابان چراغ گاز به چراغ برق تغییر یافت. در آن زمان مصرف برق منحصر به تامین روشنایی بود. بدین ترتیب برخی از خیابان های تهران روشن شدند نه با مشعل، نه با فانوس، نه با چراغ گازی بلکه با چراغ برقی. شگفتی این عمل آنقدر زیاد بود که غروب ها مردم آن زمان جمع می شدند و این رویداد را ساعت ها تماشا می‌کردند.
در سال 1284، اداره ای در شهرداری تهران به نام اداره روشنایی معابر تاسیس شد. این اداره بعدها به بنگاه برق تغییر نام داد ولی همچنان زیر نظر شهرداری بود. بنگاه برق، فردی را به عنوان مامور دریافت پول مصرف برق بر اساس تعداد لامپ ها قرار داده بود. با توجه به اینکه در آن زمان کنتوری در کار نبود، تحصیلدار (مامور برق) هر شب بر اساس تعداد لامپ ها از صاحبان آنها پول می‌گرفت. لامپ‌های 40 واتی، لامپ های 75 واتی و لامپ های 100 واتی لامپ های معمول آن دوران بود.
با روی کار آمدن رضاشاه به دلیل افزایش تقاضای مردم تهران برای استفاده از برق، گسترش تجهیزات و کارخانه‌های مولد برق در دستور کار قرار گرفت. اما به تدریج با افزایش تقاضا و کاهش ظرفیت مولد های برق، مساله روشنایی در تهران به یک چالش تبدیل شد و مشترکین از خدمات ناراضی بودند. پس از آن در جهت گسترش خدمات، اداره روشنایی شهرداری تهران به مؤسسه برق تهران تبدیل شد.
اولین كارخانه لامپ سازی در سال ۱۳۴۳ و با ظرفیت تولید ۸ میلیون لامپ معمولی و ۳ میلیون لامپ فلورسنت در شهر صنعتی قزوین، با همكاری شركت اسرام آلمان، فیلیپس هلند و بانك توسعه صنعت و معدن به بهره برداری رسید.
حضور لامپ های فلورسنت یا همان لامپ های مهتابی در صنعت روشنایی منجر به کاهش هزینه های روشنایی شد. در سال‌های اخیر، ورود منابع نوری ال ای دی (LED)، انقلاب دیگری در صنایع روشنایی به‌وجود آورد به طوریکه هزینه های روشنایی را به حداقل رساند و باعث کاهش آثار تخریبی بر روی محیط زیست شد.
در دهه 40 و 50 شمسی، با تحولات به وجود آمده در صنعت روشنایی، نورپردازی های تبلیغاتی هم، شکل و شمایل تازه ای گرفت. در ابتدا، تابلوهای رنگی از بیرون نورپردازی می‌شد؛ با رواج تكنولوژی لامپ های نئون رنگی با قابلیت متحرك نمایی تابلوهای تجاری- تبلیغاتی، تابلوهای طلق برجسته رنگی با روشنایی فلورسنت از داخل، وارد بازار شد، مورد استقبال فراوان قرار گرفت و رنگ و شکلی جالب به شهر داد.
در دوره ای، روشنایی معابر با استفاده از لامپ های تخلیه، که اغلب آن ها لامپ های سدیم با فشار بالا هستند، انجام می شد. این لامپ ها توسط نسل جدید لامپ ها از جمله لامپ های کم مصرف و لامپ های ال ای دی جایگزین شدند.
لوازم روشنایی
هر زمان که صحبت از روشنایی می شود محال است از لوستر؛ این آویز جذاب و زیبای روشنایی یادی نکنیم. لوستِر یک واژه فرانسوی است و فرانسه هم از پیشگامان این صنعت است. در ایران به لوستر چل چراغ (چهل چراغ) می‌گویند. در گذشته، لوسترها از جنس چوب بود و از شمع به جای برق و لامپ استفاده می‌کردند. ساخت لوستر در ایران یک صنعت قدیمی است و ایرانیان در این حرفه بسیار هنرمند و خلاق ظاهر شده اند.
چراغ سقفی، آباژور، چراغ دیواری، چراغ خواب، چراغ اضطراری و شارژی و لوازم جانبی روشنایی همه و همه به موازات سیر تحولی صنعت روشنایی دچار تغییرات شگرف شدند و دریچه‌ای جدید را به سوی مصرف‌کنندگان خود باز کردند.
کلام آخر
آشنایی با مسیری که صنعت روشنایی در دنیا و به ویژه در ایران طی کرده است، نگاه ما را به آنچه که گذشته است تا به این نقطه رسیده‌ایم بازتر می‌کند. نوری که از آتش پدیدار می شود، در مشعل می نشیند و به کمک روغن های حیوانی شعله ور می‌شود و در نهایت با کمک گاز و سپس برق، خود را به ماده ای حیاتی در زندگی ما بدل می‌کند. امروزه، با استفاده از تکنولوژی و پیشرفت های مدرن، صنایع روشنایی به سمت هماهنگی با محیط زیست، کاهش هزینه ها و ارتقای کیفیت زندگی قدم برمی دارد.
چراغ های ال ای دی (LED) از جدیدترین تکنولوژی های صنایع روشنایی در دنیا به حساب می‌آید که علاوه بر حذف مضرات سلامتی و زیست محیطی به کاهش مصرف برق نیز کمک شایانی نموده است.
شرکت پرتو نور توس، تولید کننده باصرفه‌ترین چراغ های ال ای دی (LED) همواره تلاش نموده است با تولید کالای تمام ایرانی و با کیفیت و همچنین با قیمت مناسب به نیاز مشتریان توجه داشته باشد و بهترین محصولاتش را در اختیار آن ها قرار دهد.
